Het matzwarte Porsche Design horloge uit 1973 is uitgegroeid tot een klassieker. Filmsterren en coureurs droegen het uurwerk in de jaren zeventig en Porsche Design heeft al enkele malen een ‘remake’ van dit sportieve horloge uitgebracht. Voor de ware fan is echter vooral het origineel onweerstaanbaar. R Gruppe-lid en Porsche Design-kenner Alex Assink werpt voor ons een blik op de geschiedenis van het eerste product van Porsche Design.
Piëch
In 1972 werd bij Porsche het besluit genomen dat de Porsche-familie zich niet meer met de directe leiding van het concern mocht bemoeien. Dit omdat er teveel politieke spelletjes gespeeld werden, iets wat uiteindelijk niet ten goede kwam aan de groei en ontwikkeling van het merk Porsche. Je kunt je natuurlijk afvragen of dat nou wel zo’n verstandige beslissing geweest is, zeker in het licht van de uiteindelijke carrière van meneer Piëch – die uiteindelijk aan het einde van zijn carrière het Porsche-concern heeft ingelijfd bij de VW-groep. Wellicht waren de zaken uiteindelijk heel anders gelopen als hij gewoon bij Porsche het bewind was gaan voeren en had Porsche kunnen uitgroeien tot het grootste autoconcern ter wereld. Wie zal het zeggen.
Ferry Porsche
In ieder geval was Ferry Porsche (Butzi) ook gedwongen om iets anders te gaan doen. Hij heeft deze ‘nederlaag’ aangegrepen om zijn blikveld te verbreden en begon een algemeen designbureau. Natuurlijk was hij wel zo slim om als eerste een productlijn te ontwerpen die sterk gelieerd was aan zijn familiebedrijf in de autobranche, zodat hij kon meeliften op de naamsbekendheid hiervan en gebruik kon maken van het al bestaande distributiekanaal. Zijn eerste product werd een horloge en niet zomaar eentje, maar een uurwerk met een duidelijke link naar de sportwagenfabrikant. Het idee achter het design was dat het een afspiegeling moest zijn van de cockpit van een 911. Aangezien het design van de 911 destijds vrijwel geheel matzwart uitgevoerd was, moest ook het horloge deze zelfde uitstraling hebben. Het design moest ook eenvoud uitstralen, maar wel het sportieve element benadrukken en dus werd het een chronograaf. Het moest bovendien een kwalitatief hoogwaardig product zijn, maar wel met bewezen technologie, dus het werd een automatisch opwindend Zwitsers uurwerk. Vele andere horlogemerken zouden Porsche Design volgen met soortgelijke ontwerpen.
Orfina
Nu had Porsche natuurlijk gemakkelijk het horloge in licentie kunnen laten produceren door Heuer, Rolex of 1 van de andere grote uurwerkproducenten, maar Ferry’s oog was gevallen op het kleine familiebedrijf Orfina in Grenchen. In die tijd was het eigenlijk helemaal niet gebruikelijk om een horloge helemaal zwart uit te voeren, dus de technieken om een horloge zwart te maken waren ook nog lang niet zo geavanceerd als nu. De eerste versies van deze horloges waren in een soort dunne zwarte poedercoat gehuld, met een licht spetterige structuur. De coating sprong er relatief makkelijk vanaf en op oude foto’s van Porsche-familieleden zie je de klokken dan ook regelmatig terugkomen, maar dan volledig gestript als roestvrij stalen blanke versie. Deze coating wordt vaak als PVD gezien, maar deze PVD coatingtechniek werd pas later op de Porsche Design-horloges toegepast.
Tom Cruise
De klok zelf was een prachtige chrono met een simpele functionele vormgeving, eenvoudige wijzerplaat, een soepele stalen band en een kwalitatief goed uurwerk, Valjoux 7750, dat zich al in andere horloges bewezen had. Uiteraard had Porsche oog voor detail, dus op de wijzerplaat stond onder de dag- en datumaanduiding Porsche Design gedrukt. Bij de eerste versies stond boven het dag/datum vakje Orfina gedrukt en waren de kroon, de gesp en de deksel van de kast voorzien van een Orfina-logo. Dit werd geleidelijk aan bij de eerste serie van het horloge allemaal vervangen door het PD logo van het nieuwe bedrijf van Ferry. De versies met de Orfina-kenmerken zijn dan ook een stuk moeilijker te bemachtigen dan de horloges uit de eerste serie met PD-kenmerken. Ook combinaties van beide logo’s zijn uitgebracht, dus waarschijnlijk was het – net als bij de Porsche-sportwagens gebruikelijk om eerst de oude voorraad op te maken. In de latere versies is de kast geleidelijk gewijzigd, met iets meer afgeronde hoeken rondom het glas.
Lemania
Nadat de klok een aantal jaren in productie was, werd er een radicale wijziging doorgevoerd. Er werd namelijk een Lemania-uurwerk gebruikt om de 24-uurs aanduiding op het horloge te krijgen. Hoewel het de leek vrijwel niet zal opvallen, weet de kenner dat dit uurwerk in essentie compleet anders is, omdat een deel van de onderdelen gestanst werden in plaats van gefreesd. Dit proces was ontwikkeld om het uurwerk goedkoper en in grotere aantallen machinaal te kunnen produceren. Dit vooral om te kunnen blijven concurreren met de almaar groter wordende stroom goedkope Japanse quartz-horloges. Het bijkomende voordeel voor Porsche Design was dat het horloge de deur open zette naar de militaire markt vanwege de robuustheid van het uurwerk en de 24-uurs weergave. Het is niet helemaal duidelijk wanneer Porsche de switch naar de 5100 maakte, maar wel al vroeg in het lange leven van het 5100 uurwerk, dat vanaf ongeveer 1975 beschikbaar was.
5100 uurwerk
Om dit uurwerk in de behuizing te kunnen lepelen, moest echter wel het uurwerk een stukje hoger gemaakt worden. Niet alleen omdat de radartjes meer ruimte nodig hadden, maar ook omdat er een extra wijzer op het midden van de klok geplaatst werd. De lay-out van het cijferblad kon vrijwel hetzelfde blijven, echter de bovenste subdial werd de 24 uurs weergave en de tachy ring kreeg een andere schaalverdeling. Uit de diverse online fora en historische stukjes uit tijdschriften heb ik kunnen achterhalen dat Porsche een van de eersten was die dit nieuwe uurwerk toepasten omstreeks 1976.
Military
Voor de military variant van ditzelfde horloge werden de wijzers qua design aangepast zodat de minutenwijzer van de chrono – die zich achter de secondenwijzer bevindt – niet meer een balletje had maar een vleugelvorm kreeg. De tachy ring keeg een simpele 1-12 schaalverdeling om de leesbaarheid te vergroten. Ook werd er net als bij heel veel andere military horloges, sterker lumen-materiaal gebruikt voor een beter weergave in het donker. (Extra 3H aanduiding op de dial). Deze versie van de orfina PD is onder andere te zien in de film Top Gun om de pols van Tom Cruise. Van de military versie van dit horloge zijn verschillende varianten in omloop met specifieke kenmerken op de wijzerplaat en een deksel van de kast afhankelijk van het land of militaire eenheid waarvoor de horloges geproduceerd werden. Op internet is een mooi artikel te vinden met de met diverse varianten: https://brown-snout.com/horology/articles/orfina_porsche-design_chrono/
Restauratie
De horloges zijn de laatste jaren – net als de klassieke Porsches – behoorlijk in waarde gestegen, maar ze zijn echter nog steeds een stuk goedkoper als de nieuwere versie van het horloge dat Porsche regelmatig uitgeeft om de ‘heritage’ ook aan de designkant te blijven benadrukken. Wanneer je een horloge uit deze serie wilt aanschaffen, moet je inmiddels wel rekenen op een aanschafprijs vanaf 1000 euro voor een afgeleefd exemplaar. Voor een net exemplaar zit je al snel tegen de 1500 en een gerestaureerde tegen de 2000 euro. Over het algemeen zijn de Lemania’s iets meer in trek omdat dit ook onder de doorsnee horlogeliefhebbers een gewild exemplaar is. Deze zijn doorgaans dan ook iets hoger qua aanschafprijs. Of dat zo blijft is maar zeer de vraag, omdat de vroegere Valjoux versies veel minder vaak aangeboden worden en die juist nu door de klassieke Porscheliefhebber een gezochte accessoire zijn. Wanneer je op zoek gaat naar een horloge uit deze series is het belangrijk om te kijken of de originele kroon nog op het horloge zit en of de wijzerplaat nog netjes is. Deze delen zijn namelijk niet meer te krijgen. Als je bij Orfina je horloge laat restaureren, stoppen zij hier vervangende, minder authentieke onderdelen in terug. Voor de uurwerken zelf is alles nog prima te krijgen, maar als je er geen originele stalen band bij hebt, zul je hem hoogstwaarschijnlijk altijd met een gewone leren band moeten dragen.
Nico Rijsman
Mocht je een horloge hebben of binnenkort aanschaffen en je wilt hem in goede staat brengen, dan kan Nico Rijsman in Culemborg daar prima bij helpen. Hij heeft voor mij een tiental horloges volledig gerestaureerd, inclusief een nieuwe PVD laag, glas, revisie van het uurwerk en soms zelfs kleine beschadigingen bijgewerkt op de tachyring. Ook heeft hij nieuwe lumen op de wijzerplaat geplaatst. Een groot deel van deze werkzaamheden vindt plaats met een pincet onder een microscoop, dus daar heb je wel een echte ervaren vakman bij nodig. Een restauratie van een dergelijke klok kan wel aardig in de papieren lopen, reken op 700-800 euro.
Evolutie
Net als bij de ontwikkeling van de sportwagens van Porsche, kun je ook in de horlogeproductie een duidelijke evolutie herkennen in vormgeving, gebruikte materialen en uitvoering. Hieronder zie je een overzicht van de verschillende uitvoeringen met hun specifieke kenmerken. De periode waarin de verschillende horloges gemaakt zijn is lastig te achterhalen, omdat dit niet zoals bij de Porsches met chassisnummers is vastgelegd met een duidelijke administratie bij Porsche Design zelf. De meeste horloges die nu tweedehands aangeboden worden, zijn meestal niet vergezeld van aankoopbon of garantiebewijs, dus het is vrijwel onmogelijk dit exact te achterhalen. Ik kan het dus alleen schatten op basis van bepaalde duidelijke gebeurtenissen en op basis van de tegen de 15 verschillende Orfina PD horloges die ik zelf in handen heb gehad. Omdat Porsche met de horloges dezelfde filosofie hanteerde als ze met hun auto’s hadden, kom je bij deze eerste serie Chrono horloges de volgende varianten tegen:
Eerste serie V1 Behuizing met rechte hoeken 1973:
– Valjoux 7750 uurwerk, Tachyring Kilometer vanaf 1000, Mile vanaf 750
– Orfina logo op wijzerplaat, kroon, deksel, gesp
Eerste serie V2 Behuizing met rechte hoeken:
– Valjoux 7750 uurwerk, Tachyring Kilometer vanaf 1000, Mile vanaf 750
– PD logo op wijzerplaat, kroon, deksel, gesp
Er zijn diverse tussen varianten tussen V1 en V2, waarbij er PD en Orfina logo’s op de diverse delen samen op 1 horloge gebruikt zijn.
Tweede serie Behuizing met ronde hoeken:
– Valjoux 7750 uurwerk, Tachyring Kilometer vanaf 1000, Mile vanaf 750
– PD logo op wijzerplaat, kroon, deksel, gesp
Derde serie Behuizing met ronde hoeken ca 1976:
– Lemania 5100 uurwerk, met Tachyring vanaf 500
– PD logo op wijzerplaat, kroon, deksel, gesp
Soms wordt er op deze horloges nog wel eens een Orfina logo op de kroon gebruikt en op vervangende horloge banden die door Orfina geleverd werden zat meestal een Orfina logo.
Derde serie Behuizing met ronde hoeken, Military versie:
– Lemania 5100 uurwerk, met military ‘vliegtuig’ wijzers en 1-12 aanduiding op tachyring
– Meestal Military logo op wijzerplaat, maar hier zijn diverse varianten met logo’s, landen etc.
– Meestal PD logo op kroon en gesp van stalenband, soms Orfina logo op kroon, altijd Orfina logo op gesp lederen band.
