Ferdinand Porsche met zijn kleinzoons Ferdinand Alexander (bijgenaamd ‘Butzi’, links) en Ferdinand Piëch, circa 1949. (Foto: Archief Porsche AG)
Vandaag, 30 januari, is het precies 70 jaar geleden dat prof. dr. ing. h.c. Ferdinand Porsche overleed. Als kind al had hij een grote belangstelling voor techniek en na voor andere fabrikanten als ontwerper en constructeur te hebben gewerkt, richtte hij zijn eigen constructiebureau op, waaruit na de oorlog uiteindelijk het sportwagenmerk Porsche ontstond.
Tekst: Persbericht Porsche AG, vertaling/bewerking: René de Boer
Ferdinand Porsche werd op 3 september 1875 geboren als derde van vijf kinderen in Maffersdorf, tegenwoordig Vratislavice in Tsjechië. Zijn vader Anton Porsche was loodgieter en het was de bedoeling dat Ferdinand in diens voetsporen zou volgen, maar zijn belangstelling lag elders: al op 14-jarige leeftijd experimenteerde hij met elektriciteit. Zijn vader vond dat maar niks en verbood zijn zoon om zich met “die onzin” bezig te houden, maar Ferdinand richtte op de zolder van zijn ouderlijk huis in het geheim een eigen werkplaats in, waar hij ongestoord kon experimenteren. Na een opleiding tot loodgieter en het afsluiten van de handelsschool trad Ferdinand Porsche in 1893 in dienst bij Bela Egger & Co. in Wenen, een bedrijf in elektrotechniek, het latere Brown Boveri. Al snel werkte hij zich op tot hoofd van de testafdeling. In 1897 construeerde Porsche een elektrische wielnaafmotor.
In hetzelfde jaar maakte Porsche de overstap naar de k.u.k. Hofwagenfabrik Jacob Lohner & Co., waar een afdeling ‘Elektromobielen’ was opgezet. In 1900 baarde de Lohner-Porsche met de door Ferdinand Porsche bedachte wielnaafmotor als aandrijving veel opzien tijdens de Wereldtentoonstelling in Parijs. Om zijn constructies te testen, nam Porsche ook aan wedstrijden deel. Zo won hij in 1900 onder andere de bergklim op de Semmering nabij Wenen. In 1903 trouwde Porsche met Aloisia Johanna Kaes. Uit dit huwelijk kwamen de kinderen Louise en Ferdinand Anton Ernst (‘Ferry’) voort. Louise zou later met de Weense advocaat dr. Anton Piëch trouwen en kreeg na diens overlijden in 1952 de leiding van Porsche Konstruktionen GmbH in handen, waaruit later het huidige Porsche Holding in Oostenrijk ontstond. Zoon Ferry leidde na de oorlog de ontwikkeling van het constructiebureau tot een wereldwijd toonaangevend sportwagenmerk.
Na acht jaar bij Lohner werd Porsche in 1906 benoemd tot technisch directeur van Austro-Daimler in Wiener Neustadt, waar hij in 1917 algemeen directeur werd. Met een door hemzelf ontworpen Austro-Daimler won Porsche in 1910 de destijds gerenommeerde ‘Prinz-Heinrich-Fahrt’, die als lange-afstandswedstrijd ieder jaar een andere route kende. In het jaar van Porsches overwinning was het parcours 1495 kilometer lang en voerde van Berlijn via Maagdenburg, Braunschweig, Kassel, Würzburg, Neurenberg, Stuttgart, Straatsburg en Trier naar de finish in Bad Homburg. Onderweg bereikte Porsche met zijn aerodynamisch gevormde auto snelheden tot 140 km/u.
In 1922 presenteerde Porsche de ‘Sascha’, een kleine wedstrijdauto met een 1,1-liter viercilindermotor. In hetzelfde jaar behaalde de ‘Sascha’ de eerste en tweede plaats in zijn klasse tijdens de ‘Targa Florio’ op Sicilië. In zijn tijd bij Austro-Daimler construeerde Ferdinand Porsche niet alleen wedstrijd- en straatauto’s, maar ook krachtige vliegtuigmotoren, brandweervoertuigen, trucks, trolleybussen en transportsystemen met hybride-aandrijving op brandstof en elektriciteit.
In 1923 werd Ferdinand Porsche benoemd tot technisch directeur en lid van de raad van bestuur van de Daimler-Motoren-Gesellschaft in Stuttgart. Onder zijn leiding werd de Mercedes-Kompressorwagen doorontwikkeld. In 1924 behaalde deze auto de algehele overwinning tijdens de ‘Targa Florio’. Als eerbetoon voor dit grote succes verleende de Technische Hochschule Stuttgart Ferdinand Porsche de eretitel ‘Dr. Ing.’. De door hem geconstrueerde compressormodelllen Mercedes-Benz S, SS en SSK werden synoniem voor sportiviteit en racesuccessen. In 1929 verliet Ferdinand Porsche Daimler-Benz, onder andere omdat hij daar naar zijn zin niet genoeg vrijheid kreeg. Hij keerde terug naar Oostenrijk en werd technisch directeur bij de Steyr-Werke AG.
Anderhalf jaar later richtte Ferdinand Porsche in Stuttgart zijn onafhankelijke constructiebureau op, dat op 25 april 1931 onder de naam ‘Dr. Ing. h.c. F. Porsche GmbH, Konstruktionen und Beratung für Motoren und Fahrzeuge’ in het handelsregister werd opgenomen. Al op 10 augustus 1931 werd patent aangevraagd voor een torsiestaafvering, waarvan een bekende journalist zei dat die alleen al genoeg zou zijn geweest om voor de naam Porsche in de autowereld een monument op te stellen. In opdracht van Auto Union construeerde Porsche voor de nieuwe 750-kg-formulewagenklasse in 1932 een Grand Prix-raceauto. In 64 races zegevierde de Auto Union P-Wagen (waarbij de P voor Porsche stond) 32 maal, rijders als Hans Stuck en Bernd Rosemeyer behaalden er diverse records mee.
Het idee voor een compacte auto had Porsche al bij Austro-Daimler en Daimler-Benz: een volwaardige auto voor dagelijks gebruik, dat echter niet te realiseren was door de bekende limousines te verkleinen. Op 22 juni 1934 werd een contract gesloten tussen het Porsche-constructiebureau en de Reichsverband der Automobilindustrie, waarmee de Volkswagen geboren werd. In het jaar 1938 werd de basis gelegd voor de Volkswagenfabriek. In de tijd die volgde was Ferdinand Porsche een van de belangrijkste directeuren van Volkswagen GmbH. Kort voor de geplande aanvang van de productie brak de Tweede Wereldoorlog uit. De Volkswagen was voorlopig eerst de basis voor militaire voertuigen, de ‘Schwimmwagen’ en de ‘Kübelwagen’.
Ferdinand Porsche kreeg in 1940 een ereprofessoraat. Tijdens de oorlog ontwikkelde het constructiebureau onder andere de zware tank ‘Maus’ en de tractor ‘Ostradschlepper’, maar ook constructies als windenergie-installaties of de Volkstraktor. In de herfst van 1944 werd het constructiebureau verplaatst van Stuttgart naar Gmünd in Karinthië. Tegen het eind van de oorlog leefde Ferdinand Porsche afwisselend in Gmünd en in Zell am See.
Eind 1945 werd Ferdinand Porsche door de Fransen gearresteerd en zat vervolgens 22 maanden lang in verschillende gevangenissen. Na zijn vrijlating beoordeelde hij de constructie van de Cisitalia-raceauto, die onder leiding van zijn zoon Ferry was ontstaan. Na een nauwkeurige analyse kwam hij tot de conclusie: ‘Ik zou geen schroef anders gemaakt hebben’. Op 30 januari 1951 overleed prof. dr. ing. h.c. Ferdinand Porsche op 75-jarige leeftijd in Stuttgart.
Aanvulling René de Boer:
Over Ferdinand Porsche en zijn leven en werk zijn heel wat boeken geschreven. Teneinde naast de verhandelingen over zijn vele verdiensten en technische vondsten een wat meer afgewogen beeld te krijgen, bijvoorbeeld ook over zijn rol tijdens de Tweede Wereldoorlog, zijn twee boeken van de Amerikaanse auteur Karl Ludvigsen zeer aan te bevelen, en wel ‘Ferdinand Porsche – Genesis of genius’ (uitgave: Bentley Publishers, 2009), en ‘Professor Porsche’s wars’ (heruitgave als paperback: Pen and Sword Military, 2018). Een lezenswaardig Duitstalig werk is ook het boek ‘Porsche – vom Konstruktionsbüro zur Weltmarke’ van Wolfram Pyta, Nils Havemann en Jutta Braun (uitgave: Siedler, 2017).
