Bovenstaande foto is een van de beroemdste foto’s uit de beginperiode van de firma Porsche. We zien vader en zoon Porsche naast een 356. Maar op deze foto staat links nog een derde man: Erwin Komenda. In publicaties en uitingen van Porsche zelf zien we de foto later nog veelvuldig terug. Echter zonder Erwin. Dat heeft een reden, want Porsche wilde deze man eigenlijk liever uit de serie schrijven na enkele felle conflicten met Ferry Alexander – oftewel Butzi – Porsche. Maar Komenda’s kleindochter Iris Steinbeck is het zat dat haar opa steevast wordt genegeerd en wil rehabilitatie. Zij heeft daartoe in een brief aan voorzitter Wolfgang Porsche ernstige beschuldigingen geuit aan het bedrijf en de familie Porsche. Want in tegenstelling tot wat al decennialang wordt beweerd in het Porsche Museum en in talrijke publicaties, was haar grootvader Erwin Komenda de echte auteur en geestelijk vader van de ‘Porsche-lijn’ – van de VW Kever tot en het Porsche-logo en van de 356 tot aan de 911. Dat beweert niet alleen Iris Steinbeck, maar dat wordt ook – zij het voorzichtig – hier en daar al toegegeven door Porsche-kenners wereldwijd.
Stern
“Ferry Porsche heeft de Porsche 356 niet ontwikkeld, net zomin als zijn zoon Ferdinand Alexander – oftewel Butzi – Porsche de ontwerper van de 911 was”, zegt Komenda’s achterkleindochter Iris Steineck. “Het intellectuele eigendom is overduidelijk van mijn opa”, stelt de Weense arts in het Duitse blad Stern. Ze onderbouwt haar stelling met vele ontwerptekeningen, patenten en indirect bewijs. Ze gaat zelfs nog een stap verder en spreekt van diefstal van ideeen en criminele activiteiten die verband houden met Erwin Komenda’s testament. Zo heeft de terminaal zieke, aan longkanker lijdende Komenda tegen zijn aan zijn sterfbed onder andere bezoek gehad van Ferdinand Porsche’s nicht en privé-secretaris Ghislaine Kaes en een notaris. Ze lieten hem in zijn laatste uren een convenant ondertekenen dat op cruciale passages heel anders was dan oorspronkelijk werd besproken met Komenda’s vrouw. “Dit gebeurde in een tijd waarin mijn grootvader een verminderd bewustzijn had als gevolg van enorme kortademigheid,” zo maakte keuringsarts Steineck op uit de medische dossiers. Sindsdien verdween niet alleen het privé-archief van Erwin Komenda, maar plotseling was daar ook het testament waarvan de nabestaanden enorm twijfelen aan de authenticiteit.
Porsche-DNA
Eén ding is zeker: de in de Oostenrijkse deelstaat Stiermarken geboren Erwin Franz Komenda was 35 jaar lang, tot aan zijn dood als ontwerpchef verantwoordelijk voor de ontwikkeling van alle door Porsche ontwikkelde auto’s. Iris Steineck benadrukt: “De ontwikkeling van de wereldberoemde ‘Porsche-Lijn’ ‘is zijn werk: Erwin Komenda heeft ook het legendarische Porsche DNA geschapen, dat als een rode draad loopt via Volkswagens en Porsche’s sportwagens naar de VW New Beetle. Geheel in deze traditie heeft Komenda ook het Porsche-embleem ontwikkeld. De bewering dat dit door Ferry Porsche werd getekend op een servet in een restaurant tijdens een bezoek aan New York, is net zo onwaar als de beweringen dat het ontwerp van de Volkswagen Kever, de 356 en de 911 van de familie Porsche zijn. ”
Karl Ludvigsen
De zware aantijgingen worden volgens Iris Steineck ondersteund door vele getuigenissenis – niet in het minst door Ferry Porsche’s grafrede voor Erwin Komenda, waarin letterlijk staat: “Als hoofdontwerper was Erwin verantwoordelijk voor de body’s van de Auto Union raceauto, de Volkswagen, de oorlogsvoertuigen, de CIS-Italia racewagen, de Porsche 356 die werd ontwikkeld in Gmünd (…) ik heb de persoon Komenda aanbeden. Ik en mijn familie het zullen zijn nagedachtenis altijd eren.” En in Porsche-tijdschrift Christophorus (nr 83, november 1966) staat in een artikel naar aanleiding van zijn dood letterlijk: ‘de lijn van Porsche was in wezen zijn werk. Zijn ideeën en zijn uitvindingen hebben een hele generatie autofabrikanten beïnvloed’. Zelfs Porsche’s kleinzoon, Ferdinand Piëch, liet zich in een interview destijds ontvallen dat Komenda een van de belangrijkste medewerkers van zijn grootvader Ferdinand Porsche was. “Erwin Komenda was de man die de carrosserie voor de Kever, de 356 en de Porsche 911 heeft ontworpen.”
Ulm
Iris Steineck verwijst ook nog even fijntjes naar het feit dat de jonge Ferry Porsche na diens afgebroken stage bij Bosch werd opgenomen in het designteam dat onder leiding stond van Erwin Komenda. Net zoals vele jaren later Ferry’s zoon Ferdinand Alexander Porsche (“Butzi”), die was gestopt met zijn studie aan de Hochschule für Gestaltung in Ulm – en die nu door het bedrijf naar voren wordt geschoven als de ontwerper van de beroemde 911. Ook de internationaal vermaarde auteur Karl Ludvigsen stelt in zijn laatste boek dat dankzij de door Komenda ontwikkelde lijn voor de 356 de vorm van de 911 is ontstaan. En hij gaat nog een stap verder door Erwin Komenda te roemen als de auteur van de Porsche-DNA.
Intellectueel eigendom
Iris Steineck heeft in een brief aan de voorzitter van de raad van bestuur Wolfgang Porsche en Uwe Hueck, die zich bezighoudt met de auteursrechtelijke belangen van de werknemers, gevraagd om een onmiddellijke opheffing van het bezoekverbod en officiële erkenning van Komenda’s designverdiensten, zowel in internationale persberichten als in uitingen van en in het museum. Volgens Porsche’s persafdeling is er weinig aan de hand. “Erwin Komenda heeft hier gewerkt. Hij was een werknemer van Porsche, net als vele anderen. Ook dat hebben wij nooit ontkend. Maar dat met de patenten zien we heel anders.” Volgens Porsche-archivaris Dieter Landsberger was Komenda inderdaad een belangrijke werknemer. “Net als vele anderen. Maar het is onzin om te beweren dat Komenda het Porsche-logo en de lijnen van de 911 heeft geproduceerd.” Tot slot zegt Landenberger te hopen dat het snel afgelopen is met het oprakelen van oude verhalen.
Muurtactiek
Die kans is echter klein, omdat Komenda’s achterkleindochter niet wil worden afgeleid door deze ‘muurtactiek’ en nu nog heftiger aandringt op een officiële reactie van Porsche en een verontschuldiging voor de opzettelijk verkeerde voorstelling van zaken. Ook wil ze toegang tot de archieven van Porsche. Binnenkort zegt ze met nieuwe feiten op de proppen te komen. “Wie zich zoals Porsche schuldig maakt aan een opzettelijke schending van het auteursrecht en misbruik maakt van het intellectueel eigendom kan volgens het Duitse auteursrecht worden gedwongen tot vergoeding van de daaruit voortvloeiende schade”, aldus Iris. Ze verwijst naar de desbetreffende paragraaf in het auteursrecht, waarin de maker van een werk wordt gedefinieerd als auteur en wordt beschermd. Tot 70 jaar na zijn dood. Dat zou in het jaar 2036 zijn. Daarop wil de kleindochter niet wachten. Ze onderneemt juridische stappen. “Tenzij Porsche eindelijk toegeeft en mijn opa de eer bewijst die hij verdient”, aldus Iris Komenda.
Biografie Erwin Komenda
Erwin Komenda werd geboren als zoon van de machinist Franz Komenda en Leopoldine Wipplinger. Hij ging naar de lagere school in Weyer an der Enns (Opper-Oostenrijk) en de burgerschool in Steyr. Van 1916 tot 1920 kreeg hij een opleiding metaalbewerking in Steyr, en in 1920 volgde hij een cursus auto-ontwerpen in Wenen. Van 1920 tot 1926 werkte hij als ontwerper in een carrosseriebedrijf in Wenen. Komenda werkte van 1926 tot 1929 bij Steyr. Hier ontmoette hij Béla Barényi, die later zou claimen in 1925 de Volkswagen Kever te hebben bedacht, en Ferdinand Porsche toen die daar in 1929 technisch directeur werd. Komenda bedacht een gestroomlijnde kleine auto met de motor achterin. Dit idee werd later door Porsche en Komenda uitgewerkt tot de KdF-Wagen, na de oorlog bekend als de Volkswagen Kever. In 1929 werd Komenda wegens zijn vooruitstrevende ideeën aangenomen als hoofdontwerper bij Daimler-Benz in Sindelfingen, waar hij in 1930 hoofd van de ontwikkelafdeling voor serieproductie werd. Hij bracht het gewicht van de Mercedes-modellen omlaag door een beter ontwerp. Gedurende deze periode ontwikkelde Mercedes ook een stroomlijnauto met zelfdragende carrosserie.
In oktober 1931 nam Komenda ontslag bij Mercedes om bij het nieuwe bedrijf van Ferdinand Porsche te gaan werken. Tot zijn dood in 1966 was Komenda hoofdontwerper van Porsche en hoofd van de afdeling die carrosserieën ontwierp. Komenda ontwierp de carrosserie van de Volkswagen Kever, en ontwierp samen met Josef Mickl de aluminium carrosserie van de beroemde Auto Union Grand Prix racewagen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog ontwierp hij onder meer de carrosserie voor de Volkswagen Kübelwagen en de Volkswagen Schwimmwagen. Na de oorlog was het hoofdkwartier van Porsche korte tijd gevestigd in Gmünd (Oostenrijk). Komenda en Ferry Porsche ontwierpen hier de eerste Porsche sportwagen, de Porsche 356. Er volgden variaties op de 356, waaronder de Porsche 356 Speedster. Komenda ontwierp ook de carrosserie voor de Porsche 550, en de rolbeugel voor de Porsche Targa.
Erwin Komenda was een uiterst bescheiden man, die veel meer belang hechtte aan zijn werk dan aan zijn persoonlijke PR. De onlangs overleden Butzi, de ambitieuze zoon van de baas, was daarentegen een man met een opgepoetst cv. Zo prijkt er op zijn curriculum de ‘Hochschule für Gestaltung’ in Ulm, maar de waarheid is dat hij die school na twee semesters moest verlaten omdat hij niet door de examens kwam. Daarom ging Ferdinand Alexander – toen 22 jaar oud – aan de slag in het bedrijf van zijn vader, waar Ober-Ingenieur en Hoofd Design Erwin Komenda in 1958 opdracht kreeg om de knul onder zijn hoede te nemen. In 1962 werd Butzi door zijn vader benoemd tot het nieuwe hoofd van designafdeling. Als beloning voor zijn geweldige staat van dienst (hij werkte al sinds 1931 samen met Ferdinand Porsche) mocht Komenda op zijn eigen afdeling verder als assistent van de zoon van de baas, die toen amper 27 jaar oud was.
Butzi Porsche en Erwin Komenda waren geen vrienden. “The final years of Komenda’s life were marked by conflicts with the members of the Porsche family within the company over the development of the Porsche 904 and 911”, zo staat in de biografie van Komenda te lezen. Bij de heibel tussen Butzi en Erwin Komenda moest Ferry Porsche menigmaal tussenbeide komen. Erwin Komenda was sinds 1920 gehuwd met de Weense Auguste Eugenie Hauptmann. Het paar kreeg twee kinderen, Erwin (1926) en Ingrid. Komenda overleed op 62-jarige leeftijd aan longkanker, nog altijd in dienst van Porsche.
Meer info: www.komenda-porsche-designer.at
Eén reactie
Thank you for another fantastic post. The place else could anyone get that type of info in such a perfect way of writing? I have a presentation next week, and I am on the search for such info.